Provinciale Staten van Limburg

Cc: Gouverneur Emile Roemer, college van Gedeputeerde Staten

Horst aan de Maas, Venlo, Nederweert, Leudal, 29 juni 2023

Geachte Staten,

In mei 2022 werd het Meldpunt bestuurscultuur 2022 geopend in opdracht van Gouverneur Emile Roemer. Meldingen bij het Meldpunt bestuurscultuur 2021 die niet naar tevredenheid (dan wel geheel niet) werden afgehandeld konden opnieuw worden ingediend.

Tekortkomingen die wij als melders ervaren hebben

Helaas hebben wij, in sommige gevallen al vrij vroeg na opening van dit tweede Meldpunt, moeten constateren althans ervaren dat ook hier de intentie ontbrak om deugdelijk inhoudelijk onderzoek te (willen) verrichten, en waarheidsvinding niet voorop stond. Van een zorgvuldige afhandeling van onze meldingen is wederom geen sprake. Dat zijn onze ervaringen.

Zonder verder inhoudelijk in te gaan op de meldingen zelf, brengen wij de navolgende tekortkomingen en onrechtmatigheid (punt 4) onder uw aandacht:

1. Volgens welke procedure de meldingen in behandeling zijn genomen is niet meegedeeld;
2. Op welke wijze de meldingen juridisch en moreel (ABBB) zijn getoetst is niet meegedeeld;
3. Transparantie over door wie en op welke wijze onderzoek is verricht naar de meldingen is niet gebleken. Uitspraken duiden enkel op ambtelijke betrokkenheid;
4. Vanaf het begin is in één geval een trainee met meerdere petten op bij het meldpunt betrokken. De trainee werkte tegelijkertijd voor een bestuursorgaan waar meldingen over zijn ingediend. Een trainee is geen neutraal en deskundig persoon om kennis te nemen van tientallen vertrouwelijke meldingen inzake (vermoede) misstanden, integriteitsschendingen en mogelijke strafbare feiten;
5. Het blijkt dat in meerdere gevallen mondelinge en/of schriftelijke adviezen en erkenningen over en van meldingen niet terugkeren in de uiteindelijke brieven van de Gouverneur;
6. Het niet nakomen van toezeggingen, waaronder navraag doen bij betrokken bestuursorganen, het niet tijdig dan wel geheel niet aanleveren van verslagen van gesprekken met melder(s), waardoor hen de mogelijkheid tot aanvullingen en correcties werd ontnomen;
7. De communicatie verliep traag en stroef. Tussen onze meldingen en deze brief ligt meer dan 1 jaar. Dat is te lang. In de per 18 februari 2023 in werking getreden Wet bescherming klokkenluiders is geregeld dat een melding binnen 3 maanden afgehandeld moet worden (verlenging van deze termijn met maximaal drie maanden is mogelijk).

Bovenstaande duidt ons inziens niet op een onafhankelijke, objectieve en professionele gang van zaken. De meest basale voorwaarden voor een zorgvuldige en integere behandeling werden niet gehanteerd. Alle goede intenties ten spijt: de provincie Limburg blijkt ons inziens geen lering te trekken uit de vele integriteitskwesties van de afgelopen jaren en de kwalitatief zeer variërende onderzoeken waarbij waarheidsvinding niet als uitgangspunt werd gehanteerd.

Terugblik: integriteitskwesties in het openbaar bestuur van Limburg

Er zijn in de afgelopen jaren meerdere affaires geweest op het vlak van integriteit die ingrijpende consequenties hadden op bestuurlijk niveau, zoals het aftreden van college van Gedeputeerde Staten en vertrek van de Commissaris van de Koning. Die leidde tot een oproep van de waarnemend Commissaris van de Koning aan burgers om integriteitschendingen in het openbaar bestuur in Limburg te melden. Die meldingen zijn, ook naar het oordeel van uw Staten niet of zeer gebrekkig onderzocht. De rapportage van de commissie Visser leverde forse kritiek op vanuit de Staten en wetenschap o.a. hoogleraar lokaal en regionaal bestuur Klaartje Peters (De Limburger 9 februari 2022: ‘Hoe ze tot hun conclusie zijn gekomen is volstrekt onduidelijk. We kunnen niet controleren welke meldingen wel en welke niet nader zijn onderzocht. ……Het is een slecht rapport’).

Dit leidde tot een motie om melders de gelegenheid te bieden een hernieuwde melding in te dienen en dat deze meldingen wel serieus zouden worden onderzocht. De Commissaris van de Koning verplicht-te zich persoonlijk daartoe. Zeer helaas blijken de intenties en toezeggingen niet of zeer gebrekkig te zijn nagekomen. Die ervaring neemt alle vertrouwen weg, dat aan een houding van onterecht ‘wegkijken’ met betrekking tot integriteitskwesties in Limburg een einde is gekomen. Dat roept de vraag op of ook de Staten ervoor wensen te kiezen die cultuur van wegkijken te bevestigen. Duidelijk zal zijn, zo blijkt uit de ondertekening van deze brief, dat er geen sprake is van incidenteel verzaken, maar dat er eerder sprake is van bestendigen van een cultuur waarin meldingen op het vlak van integriteit formeel en afstandelijk worden afgedaan. Zolang er geen regels zijn overtreden, was er niets aan de hand, laat staan een reden tot optreden. Was dat niet juist de praktijk waarvan de Staten en de Gouverneur met overtuiging afstand wensten te nemen? Immers, die praktijken hadden tot effect dat er ten aanzien van integriteitsvragen een schrijnend gebrek aan zelfreinigend vermogen was.        

Geen inhoudelijk oordeel, maar slechts formele/procedurele toets  

1. De Gouverneur heeft bewust vermeden zich een inhoudelijk oordeel te vormen over ingediende meldingen en zich beperkt tot een formeel/procedurele toets.
2. Die procedurele toets is bovendien beperkt en gebrekkig geweest.

Wij hebben deze opstelling niet enkel als teleurstellend ervaren maar wij voegen daar twee kritische opmerkingen aan toe.

De eerste is, dat de Gouverneur op 1 april 2022 in de vergadering van de Staten stevige uitspraken heeft gedaan over de zorgvuldigheid waarmee hij meldingen zou gaan onderzoeken en zijn persoonlijke betrokkenheid. Zoals aangegeven, hebben wij die zorgvuldigheid en betrokkenheid niet ervaren. Dat is pijnlijk, juist omdat het om zaken rond integriteit binnen het openbaar bestuur handelt.

Minstens zo ernstig is de benadering om met betrekking tot vragen rond integriteit te volstaan met een toets of de formele stappen zijn doorlopen. Zijn de regels wel nageleefd? De praktijken in Limburg hebben juist aangetoond, dat met die benadering niet mag worden volstaan. Regels bieden aanzienlijke verschuilmogelijkheid. Integriteit is meer dan het volgen van regels. Het gaat ook om de schijn van belangenverstrengeling.

De Gouverneur bevestigt daarmee een benadering, waarin de cultuur van toetsing van integriteitsvragen aan procedurele regels wordt voortgezet. En was dat nu juist niet het klimaat waarin de randjes rond integriteit konden worden opgezocht en overschreden, zonder dat hiertegen werd opgetreden. Praktijken werden impliciet toegestaan, zolang redeneringen en verklaringen konden worden geconstrueerd die laakbare praktijken van een formeel passend jasje werden voorzien. Door die praktijken impliciet te bevestigen, is van een cultuur van zelfcorrectie geen sprake.

We kunnen het niet anders zien, dan dat de Provinciale Staten zouden moeten handelen als een Raad van Toezicht en de Gouverneur houden aan wat hij op 1 april 2022 aan de Staten met overtuiging en persoonlijke betrokkenheid heeft toegezegd. Zonder interventie, hoe die er ook uitziet, zijn we in Limburg weer een illusie armer geworden, en dat op het vlak van integriteit. Natuurlijk heeft u als Staten de bevoegdheid om eveneens de geschetste afstandelijke en formele positie in te nemen met betrekking tot vragen op het vlak van integriteit. Wij vragen u met nadruk dat dan ook uit te spreken en niet langer het beeld in de lucht te houden, dat voortaan met betrekking tot integriteitsvragen in onze Provincie een andere wind waait. Dan zou niet-integer worden omgegaan met integriteitsvragen.

Het klinkt hard maar onze ervaringen zijn niet anders dan dat de Gouverneur onze meldingen inhoudelijk niet heeft laten onderzoeken en dat hij kennelijk meer waarde hecht aan onderhouden van goede contacten met gemeentebesturen en onze meldingen in de doofpot stopt. Dat er gesprekken zijn gevoerd met ons als melders is waar, maar daar is het bij gebleven. Wij hebben het gevoel dat de gesprekken zijn gevoerd om de indruk te wekken dat melders serieus worden genomen. Op zijn minst had in alle gevallen via een Quick Scan het meest saillante onderdeel van een melding inhoudelijk onderzocht moeten worden. Door zelfs dit niet te doen verliezen wij vertrouwen in de Gouverneur.

Betekenis meta-analyse Zuidelijke Rekenkamer

We willen niet alleen kritiek (mee)geven in deze brief en zijn verheugd door de recente meta-analyse van de Zuidelijke Rekenkamer die vijf integriteitsrapporten met bestuurskundige en morele bril heeft doorgelicht. De aanbevelingen van de Zuidelijke Rekenkamer tonen aan dat onze kritiekpunten hout snijden. Een integriteitsbureau juichen wij toe, maar een integriteitsbureau mag geen bureaucratisch instituut worden zonder degelijke ervaringskennis en behoort ons inziens te gaan werken volgens de aanbevelingen van de Zuidelijke Rekenkamer. Het kaf dient van het koren gescheiden te worden: oneigenlijke meldingen behoren niet behandeld te worden. Ook die kanttekening maken wij.   Wanneer de aanbevelingen van de Zuidelijke Rekenkamer worden overgenomen en daadwerkelijk in de praktijk worden gebracht zal dat veel leerervaringen- en effecten opleveren en zal dat het vertrouwen van burgers en organisaties in een integere overheid in Limburg enorm bevorderen. Van de door de Gouverneur toegepaste werkwijze nemen wij evenwel – zie onze opmerkingen – afstand.

Graag zouden wij deze brief in de eerstvolgende vergadering van Provinciale Staten na vakanties middels het spreekrecht willen toelichten. Het gaat ons allen om het algemeen belang c.q. dat in het openbaar bestuur (provincie, gemeenten en waterschap) het integriteitsbeleid echt serieus wordt genomen, klachten en meldingen onafhankelijk en deskundig worden onderzocht en dat een louter formele benadering zonder toets aan moraliteit geen recht doet aan de feiten.

Deze brief sturen wij in afschrift aan de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en Vaste Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer.

Met vriendelijke groet,

Melder gemeente Horst aan de Maas

Melder 1 gemeente Leudal

Melder 2 gemeente Leudal

Melder 3 gemeente Leudal

Melder 1 gemeente Nederweert

Melder 2 gemeente Nederweert

Melder 1 gemeente Venlo / provincie Limburg

Melder 2 gemeente Venlo / provincie Limburg

Noot: Namen en contactgegevens zijn bij het meldpunt bestuurscultuur en VT bekend.